Złoty Sklep

SŁOWNICZEK POJĘĆ

AL MARCO - sposób emitowania monet wg określonej jednostki wagowej kruszcu (np. uncji, funta, grzywny, talentu), z której wybijano ściśle okresloną liczbę monet, dopuszczalne natomiast były różnice wagi poszczególnych monet. Określenie pochodzi z języka włoskieg,o "marco" to marka, znak

AL PEZZO - sposób emitowania monet, stosowany głównie do wyższych nominałów, polegający na tym, że poszczególne egzemplarze monety musiały odpowiadać określonemu standardowi wagowemu (np. 1 uncji). W przypadku zaniżonej wagi monetę przetapiano, w przypadku zawyżonej justowano. Określenie pochodzi z języka włoskiego, "pezzo" to kawałek, część.

AWERS i REWERS - w numizmatyce to dwie strony monety, sztabki, medalu itp. Przyjęło się, że stroną główną (ważniejszą) jest awers. Rewers zwykle stanowi jego uzupełnienie w postaci opisu bądź/i rysunku. Awers to przód monety (strona prawa), a rewers to tył (strona lewa). Pojęć tych nie stosuje się jednak do pieniędzy papierowych, określając w nich w miejsce awersu i rewersu odpowiednio: przednią i odwrotną stronę banknotu. W polskiej nomenklaturze numizmatycznej stosuje się zasadę, że główna (prawa, awers) strona monety zawiera podstawę prawną jej wybicia, czyli np. portret władcy, herb (godło) państwa, nazwę państwa, początek opisu. Nominał zazwyczaj jest po stronie rewersu, ale nie jest to zasadą. Inną metodą rozpoznawania, gdzie jest awers, a gdzie rewers, jest fakt, że awers, jako strona oficjalna, zawiera niezmienne elementy graficzne, podczas gdy rewers dla każdego nominału może wyglądać zupełnie inaczej (nie chodzi tu tylko o sam symbol nominału, ale także o inne umieszczone na tej stronie elementy graficzne). W związku z tym na dzisiejszych polskich monetach obiegowych awersem jest orzeł w koronie, zaś rewersem nominał, np. 2 zł. Pojęcia te są często mylone. Warto zapamiętać, że potoczne określenie "orzeł, czy reszka" podpowiada nam co jest rewersem. "Reszka" to inaczej "reszta", czyli uzupełnienie, rewers. Uzupełnienie awersu, czyli "orła".

Złota sztabka - bizon amerykański

BRAKTEAT - moneta bita stemplem tylko z jednej strony. Bicie odbyw się na miękkim podkładzie, a surowcem jest cieńka blaszka. Nazwa wywodzi się od łacińskiego słowa bractea, czyli... blaszka. Skutkiem bicia jednostronnego stempel odciśnięty wypukło na awersie pojawiał się jako wklęsły na rewersie. Przykładem brakteatów są denary krzyżowe z X, XI wieku z terenów Polski.

BRĄZ - stop miedzi z cyną lub innym metalem. Pojęcie "brązy" jest dość szerokie. W numizmatyce zwykłe mamy na myśli stop miedzi z cyną (stop miedzi z cynkiem to inny rodzaj brązu - mosiądz). Udział miedzi wynosi najczęściej 80-90% wagowych. Znany już w starożytności. Brązy posiadają dobre własności wytrzymałościowe - co nie jest bez znaczenia dla monet przechodzących z rąk do rąk. Brąz stosunkowo łatwo ukształtować i obrobić. Brązy posiadają dobre właściwości przeciwcierne, są odporne na wysoką temperaturę i korozję. W starożytności monety wykonane z brązu stanowiły duży odsetek monet w ogóle. Monety z brązu były bite np. w antycznej Grecji i Rzymie. Do dziś stosuje się go do wyrobu monet i medali.

BULIONIZM - termin określający gromadzenie (inwestowanie, posiadanie) wartościowych dóbr jako sposób na dostatnie i spokojne życie, utożsamiany z bogactwem (choć raczej przez osoby postronne). Tym sposobem na spokojne życie miało być gromadzenie złota i srebra, które stanowić miało zarówno o statusie posiadającego jak i o jego zabezpieczeniu (przezorności) na wypadek złych czasów. I nie mówimy tu o bogaczach, jako takich, ale o klasie średniej, która chciała posiadać inwestycje w postaci cennych kruszców. Termin wywodzący się z francuskiego słowa "bullion". Chociaż złoto i srebro może dawać pewną ochronę przed warunkami niesprzyjającymi, hołdowanie bulionizmowi może prowadzić do wielu nieszczęśliwych życiorysów i zdarzeń. To było ostrzeżenie! Zobacz też: monety bulionowe.

BRYLANT - potocznie każdy oszlifowany diament, podobnie termin ten funkcjonuje w handlu. Jednak pełnoprawnie termin ten należy się diamentom naturalnym ze szlifem diamentowym obejmującym minimum 57 faset o okrągłej koronie wraz rondystą i koletem.

CYZELOWANIE - proces "dopieszczania" produktu do jego ostatecznej formy. W numizmatyce jest to ostatni etap produkcji stempla do bicia monet i sztabek, a także końcowe stadium ręcznie wyrabianych medali.

EGZERGA - (też egserga) jest dolną częścią monety lub sztabki, poniżej cięciwy (poziomej graficznej lini dzielącej numizmat na 2 części). Właśnie na egzerdze często zlokalizowane są dodatkowe informacje takie jak znak menniczy czy data wybicia numizmatu. Nie rzadko stanowi ładny element graficzny - zwłaszcza na prostokątnych, wydłużonych sztabkach. Słowo pochodzi z języka łacińskiego "exergum", co w dosłownym tłumaczeniu oznacza "spoza dzieła"

FASETKA - lub faseta - w jubilerstwie oznacza płasko oszlifowaną powierzchnię kamienia szlachetnego. Najczęściej pojęcia tego używamy w przypadku diamentów (brylantów). Szlif brylantowy posiada minimum 57 faset.

GRADING - stopniowanie, szacowanie, określanie kategorii stopnia, stanu zachowania numizmatu, stan numizmatyczny (np. monety, sztabki, medalu) lub banknotu. Jest to proces określania klasy lub stanu monety, jednego z kluczowych czynników określających jej wartość. Klasa monety jest ogólnie określana na podstawie pięciu kryteriów: uderzenia, zachowania, połysku, koloru i atrakcyjności. Opracowano kilka systemów klasyfikacji i różnych skal. W Polsce najczęściej stosowaną skalą jes skala 5-cio stopniowa I-V, gdzie stan I, to stan menniczy (najwyższy).

KOLET - to szpic w dolnej części brylantu, czyli jego podstawie. Może być zakończony ostro lub scięty w wyniku czego dochodzi jeszcze jedna fasetka.

KORONA - w jubilerstwie - górna część szlifu, w przypadku szlifu diamentowego oddzielona od podstawy rondystą.

MENNICA - zakład, faktoria, fabryka, warsztat zajmujący się produkcją (biciem) monet, sztabek, medali oraz stempli. Dzisiaj z reguły istnieją mennice Państwowe wprowadzające do obiegu monety powszechnie używane jako środek płatniczy. W nieektórych rejonach świata, jak i dawniej istniały mennice bijące na potrzeby władców, książąt czy wojskowych.

MONETY (także SZTABKI) BULIONOWE - zwane też lokacyjnymi, inwestycyjnymi - walory numizmatyczne z cennych kruszców: ze złota, platyny, palladu i srebra wytwarzane w celach inwestycyjnych (jako lokata kapitału). Mogą posiadać nominał jednk zasadniczym wyznacznikiem ich wartości jest waga oraz próba metalu szlachetnego z którego zrobiona jest dana moneta lub sztabka. Niektóre z nich pozostają w normalnym obiegu, zwłaszcza te poniżej 1/10 uncji (np. RPA, Australia).

MOSIĄDZ - jest stopem miedzi i cynku, zawierający 10-45% cynku. Może także zawierać dodatki innych metali, takich jak ołów, glin, cyna, mangan, żelazo, chrom oraz krzem. Mosiądz ma kolor złotopomarańczowożółty, przy mniejszych zawartościach cynku zbliżający się do naturalnego koloru miedzi - ciepłego brązu. Stop ten jest odporny na korozję, ciągliwy, łatwy do obróbki plastycznej. Posiada dobre właściwości odlewnicze, jak i jest dobry do tzw. zimnej obróbki. Jest wytrzymalszy i twardszy od brązu. Służy między innymi do produkcji medali i monet (nierzadko można je rozpoznać po złotej barwie i dużym ciężarze).

NUMIZMATYKA - to gałąź wiedzy zajmująca się badaniem (rozpoznawaniem, klasyfikowaniem, przechowywaniem itp.), fizycznych (namacalnych) znaków pieniężnych jakimi są np. sztabki, monety, banknoty. Stanowi wielką pomoc dla historii podpowiadając jej umiejscawianie w czasie wydarzeń i postaci.

OKSYDOWANIE - to proces pokrywania powierzchni metali (szlachetnych i nieszlachetnych) cienką warstwą ich tlenków (przeciw korozji i/lub dla ozdoby). Oksydowanie można przeprowadzać metodą chemiczną (np. zanurzanie przedmiotów stalowych we wrzącym stężonym roztworze wodorotlenku sodu i azotanu srebra) lub metodą elektrolityczną (w procesie anodowego utleniania). Oksydowanie z jednej strony zabezpiecza przedmiot, a z drugiej nadaje mu bardzo oryginalny wygląd. Proces ten często wykorzystywany jest w przypadku srebrnej biżuterii, która wygląda jakby była zabytkowa z patynką czasu.

PATYNA - zwana śniedzią, to produkt procesu stopniowego niszczenia miedzi i jej stopów, zachodzący między powierzchnią i otaczającym środowiskiem, a dokładniej wilgocią zawartą w powietrzu. Korozja miedzi. Miedziane monety z warstwą patyny mają powłokę koloru zielonego w różnych odcieniach (w zależności od stopu i środowiska). Patyna jest powłoką trwałą, wobec tego czyszczenie jej może w znacznym stopniu uszkodzić rysunek i napisy na monecie, które często są bardziej widoczne właśnie z patyną.

PLATEROWANIE - w kontekście obróbki metali to nakładanie na wyroby metalowe warstw z innych metali (owe powłoki najczęściej są cienkie i z czasem ulegają ścieraniu - np. sztućce). Platerowane mogą być wyroby z metali nieszlachetnych (np. stali) aluminium, to samo tyczy się wyrobów z miedzi, czy niklu, ale i szlachetnych. Jeśli chodzi o jubilerstwo to platerowanie raczej nie wchodzi w grę, gdyż warstwa zewnętrzna jest zwykle bardzo cienka (rzędu mikronów), a grubość powłok platerowanych to zwykle od 1 procenta do nawet kilkudziesięciu procent. W wypadku wyrobów jubilerskich mówimy raczej o złoceniu lub srebrzeniu, czy rodowaniu. Przedmioty platerowane to inaczej "platery".

PRÓBA np. złota lub srebra - sposób określenia zawartości danego kruszcu w danym stopie (np. monecie) wyrażonej w promilach, np. jeśli stop zawiera 90% czystego złota jest ono próby 900. Zarówno czyste złoto jak i srebro jest bardzo miękkie, dlatego też stosuje się różne domieszki, zwłaszcza przy wytwarzaniu biżuterii. Zwiększa to ich trwałość nie wpływając znacząco na wartość. Natomiast monety i sztabki inwestycyjne są zwykle bite z kruszców najwyższej próby, gdyż ich codzienne "użytkowanie" nie wchodzi raczej w grę. Aby usystematyzować i wprowadzić standaryzację wyrobów ze złota srebra, platyny, palladu na wyrobach pojawiają się oznaczenia podającą konkretną próbę, a czasami i inne dane jak np. wytwórcę lub kraj pochodzenia.

RANT - to inaczej brzeg monety (sztabki, medalu), albo inaczej łącznik pomiędzy awersem i rewersem. Rant może być gładki (taki zwykle mają złote sztabki), ząbkowany (najczęstszy w przypadku monet, zwłaszcza obiegowych), lub mieszany. Na rancie także czasami umieszczane są napisy, np. daty lub znaki mennicze.

REWERS - zobacz AWERS

RODOWANIE - w jubilerstwie i numizmatyce to pokrywanie warstwą rodu przedmiotów biżuteryjnych, bądź numizmatów. Warstwa rodu jest intensywnie srebrna, nadaje wysokiego połysku i "szlachetności" danemu wyrobowi. Jednak po czasie może się zetrzeć i na światło dzienne wyjrzy stop, z którego było wykonane dane precjozum.

RONDYSTA - w szlifie diamentowym jest to część dzieląca koronę od podstawy. W klasycznym szlifie diamentowym jest wpisana w koło - wizualnie okrągła, jednak to jedynie rogi sąsiadujących fasetek rondysty dotykają okręgu.

STEMPEL LUSTRZANY - sposób wytwarzania sztabki, monety, medalu czy innego numizmatu (tzw. bicia) polegający na wytworzeniu idealnie gładkiej (jak lustro), odbijającej światło powierzchni, która najczęściej stanowi tło dla matowego lub satynowego rysunku (rzeźby). W języku angielskim określanym jest jako Mirror Stamp lub Proof. Na monetę ze stemplem lustrzanym mówimy potocznie "lustrzanka".

UNCJA - jest jednostką masy (nie występującą w układzie SI) stosowaną w numizmatyce i jubilerstwie do określenia wagi wyrobów (sztabek, monet, biżuterii) z metali szlachetnych (złota, srebra, platyny, palladu). 1 uncja międzynarodowa to w przybliżeniu 28,35 grama, a 1 uncja trojańska (zwana także jubilerską lub aptekarską) to w przybliżeniu 31,10 grama. Nazwa pochodzi z łacińskiego słowa uncia, jednostki określającej wagę jednej dwunastej libry. Współcześnie uncja trojańska jest dwunastą częścią funta trojańskiego, a uncja międzynarodowa - szesnastą częścią funta międzynarodowego. Zaś słowo "trojańska" nie pochodzi od Troi, lecz od francuskiego miasta Troyes, będącego niegdyś ważnym ośrodkiem handlowym - zwłaszcza w średniowieczu.

ZNAK MENNICZY - błędnie "znak mennicy". W głównej mierze jest oznaczeniem mennicy, w której została wybita moneta, ale także ludzi, którzy mieli swój kluczowy udział w jej powstaniu, np. jej ojca, twórcy, projektanta, pomysłodawcy, a także pracowników mennicy czyli mincmistrzów, mincerzy i probierzy lub urzędników odpowiadających za skarb państwa. Znak menniczy najczęściej jest przedstawiony w formie liter (czasem jednej, czasem kilku) lub w postaci grafiki wybitej na monecie (zobacz pod lewą szponę orła na dzisiejszych poskich monetach obiegowych). Znaki mennicze zaczęły pojawiać się na monetach Cesarstwa Rzymskiego w połowie trzeciego wieku n.e. Z reguły znajdują się one na rewersie, w egzerdze. Czasem w znaku menniczym podawano także serię oraz różne symbole, które mogą wskazywać czas wybicia monety (a zarazem osobę odpowiedzialną za działanie mennicy w danym czasie).